Δευτέρα 7 Δεκεμβρίου 2015

Ane Brun


To let myself go
To let myself flow
Is the only way of being

There's no use telling me
There's no use taking a step back
A step back for me

Σάββατο 14 Νοεμβρίου 2015

«..Γι'άλλους δόξα γι'άλλους πλούτη...»

Τον καιρό που μ' αγαπούσες με ρωτάς ένα πρωί
στην κουβέντα μας επάνω τ' είναι άραγε η ζωή
τότε γύρισα και σού 'πα γι' άλλους είναι το κρασί
γι' άλλους δόξα γι' άλλους πλούτη μα για μένα είσαι εσύ

Τώρα που άλλαξε η καρδιά σου κι έναν άλλον αγαπά
απορείς μου λεν ακόμα η δική μου πως χτυπά
μήπως τάχα σαν κι εμένα δεν είν' άνθρωποι πολλοί
από μέσα πεθαμένοι και απ' έξω ζωντανοί







Στίχοι-μουσική: Κλέων Tριανταφύλλου (ΑΤΤΙΚ)

Πέμπτη 5 Νοεμβρίου 2015

Η μόδα της αναβίωσης του παλιού

Πόσο ετεροπροσδιορισμένη η σημερινή εποχή.
Η τωρινή μόδα είναι η αναβίωση παλαιών μοδών.
Η ένδυση και η κόμμωση εμπνέεται από τις δεκαετίες του ’20 μέχρι και ’60, άντε και ’70.
Το vintage, retro, hipster είναι λέξεις συνώνυμες με το in και must.
Δε φτιάχνουμε κάτι καινούργιο, απλώς προσεγγίζουμε το παλιό με τη δική μας άποψη.
Ακόμα και στη μουσική. Οι διασκευές τραγουδιών είναι ό,τι πιο προχωρημένο ακούς.
Παίρνουμε το παλιό και το κάνουμε καινούργιο.
Οι νέες εκτελέσεις παλιών κομματιών με άλλο ρυθμό και ύφος έχει τεράστια επιτυχία.
Δεν υπάρχει φαντασία για να δημιουργηθεί κάτι νέο.
Το σύγχρονο είναι το παλιό με άλλη μορφή.
 






Τρίτη 20 Οκτωβρίου 2015

Stanislavsky vs Meyerhold

"For Stanislavsky the actor needed to tap their inner emotions to express or externalise them in a physical or oral manifestation. For Meyerhold movement and the development of the actor’s awareness of their body was of prime concern in this task – finding their way inside from without."

Δὺο ἐκ διαμέτρου ἀντίθετες νοοτροπίες στὴν θεατρολογία ἐκφράζουν οἱ ρωσικῆς καταγωγῆς σκηνοθέτες καὶ θεατρικοὶ παραγωγοὶ Konstantin Stanislavsky καὶ Vsevolod Meyerhold, σὲ σχέση μὲ τὸ πῶς ὁ ἠθοποιὸς ἐκφράζεται ἐπὶ σκηνῆς.
Ὁ πρώτος ὑποστηρίζει τὴν ἐκ τῶν ἔσω προσέγγιση τοῦ ρόλου ἀπὸ τὸν ἠθοποιὸ καὶ κατ' ἐπέκτασιν τὴν ἐξωτερίκευση τοῦ συναισθήματος μέσω τοῦ σώματος. Ἡ διέγερση τοῦ πνεύματος προηγείται τῆς σωματικῆς ἔκφρασης, ἡ ὁποία περιορίζεται στὴν περίπτωση ποὺ ὁ ἠθοποιὸς ἀδυνατεῖ νὰ αἰσθανθεῖ τὸ ρόλο του καὶ νὰ μπεῖ σ' αὐτόν. Ἀν ἡ ψυχή του εἶναι ἀλλοῦ δὲν μπορεῖ νὰ ἐρμηνεύσει, νὰ νιώσει, νὰ ἀγαπήσει τὸ ρόλο του καὶ νὰ γίνει ἕνα μὲ αὐτόν. Τὸ σῶμα του δὲν ὑπακούει γιατὶ ὑπόκειται στὸν περιορισμὸ τοῦ μυαλοῦ.
Ἀντιθέτως, ὁ Meyerhold εἶναι τῆς ἄποψης ὅτι οἱ κινήσεις τοῦ σώματος ἔχουν τὴ δύναμη νὰ συμπαρασύρουν τὸ συναίσθημα καὶ ἐπομένως, νὰ τὸ ἐξωτερικεύσουν ἤ ἀκόμα κὰι νὰ τὸ δημιουργήσουν ἐκ νέου. Ἐδῶ τὸ σῶμα παίρνει τὴν πρωτοβουλία καὶ τὸ συναίσθημα ἀκολουθεῖ. Ὁ ἠθοποιὸς κατ' αὐτὸν τὸν τρόπο δύναται νὰ προχωρήσει πέρα ἀπὸ τὶς ἤδη ὑπάρχουσες σκέψεις του καὶ νὰ φτιάξει καινούργιες, ὅπως τοῦ ὑποδεικνύει τὸ σῶμα του ποὺ τὸ ἄφησε ἐλεύθερο κὰι νὰ προχωρήσει τὸ ἔργο μόνος του δίχως περιορισμούς.

(Διαβάστε περισσότερα: http://theatrefutures.org.uk/stanislavski-centre/meyerhold-and-the-russian-avant-garde/)

Τρίτη 13 Οκτωβρίου 2015

Quotes

«Αν δεν κοιτάς εκεί που θες να πας,
θα πας απλά εκεί που κοιτάς»



“Women are meant to be loved, not to be understood.”

“The mystery of love is greater than the mystery of death.”

Oscar Wilde




“You are, after all, what you think. Your emotions are the slaves to your thoughts, and you are the slave to your emotions.”

“This is a good sign, having a broken heart. It means we have tried for something.”

“To lose balance sometimes for love is part of living a balanced life.”

-Eat, Pray, Love-






(Διαβάστε περισσότερα στο: https://www.goodreads.com)

Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Δευτέρα 28 Σεπτεμβρίου 2015

Βροχή


Κάθε σταγόνα κι ἕνα ἐσύ,
ὅλη τὴ νύχτα
ὁ ἴδιος παρεξηγημένος ἦχος,
ἀξημέρωτος ἦχος,
ἀξημέρωτη ἀνάγκη ἐσύ,
βραδύγλωσση βροχή,
σὰν πρόθεση ναυαγισμένη
κάτι μακρὺ νὰ διηγηθεῖ
καὶ λέει μόνο ἐσύ, ἐσύ,
νοσταλγία δισύλλαβη,
ἔνταση μονολεκτική,
τὸ ἕνα ἐσὺ σὰν μνήμη,
τὸ ἄλλο σὰν μομφὴ
καὶ σὰν μοιρολατρία,
τόση βροχὴ γιὰ μιὰ ἀπουσία,
τόση ἀγρύπνια γιὰ μιὰ λέξη,
πολὺ μὲ ζάλισε ἀπόψε ἡ βροχὴ
μ' αὐτή της τὴ μεροληψία
ὅλο ἐσύ, ἐσύ, ἐσύ,
σὰν ὅλα τ' ἄλλα νἀ 'ναι ἀμελητέα
καὶ μόνο ἐσύ, έσύ, ἐσύ.


(Κική Δημουλά, Τὰ πάθη τῆς βροχῆς, ἀπόσπασμα)






Τετάρτη 16 Σεπτεμβρίου 2015

Η αίσθηση θυμού, πικρίας ή αδικίας

Posted on: 02-22-2014 by: ENORASIS
http://www.enorasis.edu.gr/?p=2660

Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό φαινόμενο, το οποίο, υπό κανονικές συνθήκες, χρειάζεται από μερικά δευτερόλεπτα μέχρι το πολύ λίγα λεπτά για να εξωτερικευτεί. Για παράδειγμα, όταν κάποιος μας πάρει τη θέση στην ουρά των εισιτηρίων για τον κινηματογράφο, είναι φυσικό να είμαστε θυμωμένοι μαζί του για ένα περίπου λεπτό. Εάν βιώσαμε φυσιολογικά το θυμό μας εκφράζοντάς τον – εάν τον αφήσαμε να υπάρχει για ένα λεπτό περίπου, ώστε να μπορέσουμε να τον ξεπεράσουμε – θα είμαστε μια χαρά. Τα προβλήματα όμως προκύπτουν είτε όταν εκφράζουμε το θυμό μας ανάρμοστα – με εκρήξεις – είτε όταν τον καταστέλλουμε με αποτέλεσμα να συσσωρεύεται. Στο τέλος, συνήθως καταλήγουμε είτε εκφράζοντας περισσότερο θυμό απ’ όσο ταιριάζει στην κατάσταση είτε χωρίς να εκδηλώνουμε καθόλου θυμό.

Ο καταπιεσμένος θυμός δεν εξατμίζεται έτσι απλά, γίνεται μία υπόθεση που εκκρεμεί. Εάν δεν αντιμετωπίσουμε αυτό το μικρό κομμάτι θυμού, τότε ο θυμός ολοένα  θα μεγαλώνει, έως ότου θα χρειαστεί να βγει κάπου, και συνήθως σε λάθος τόπο. Και οι δύο αυτοί οδηγοί ήταν τόσο πολύ φορτωμένοι από παλιότερους θυμούς που όταν συναντήθηκαν, οι θυμοί αυτοί ξέσπασαν. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, εξερράγησαν σαν ηφαίστεια.

Το άλλο πρόβλημα με τον συσσωρευμένο θυμό είναι ότι ακόμα κι αν οι άνθρωποι που μας πλήγωσαν είναι πρόθυμοι να αναλάβουν την ευθύνη των πράξεών τους αυτό δε μας αρκεί. Εάν μας ζητήσουν συγγνώμη και εμείς, παρά το ότι πιστεύουμε ότι η συγγνώμη είναι ειλικρινής, συνεχίζουμε να είμαστε θυμωμένοι μαζί τους, τότε ο θυμός μας αυτός είναι ένας παλιός θυμός. Και μπορεί να έρχεται στην επιφάνεια ξανά και ξανά, με διαφορετικούς και απροσδόκητους κάθε φορά τρόπους.

Πολλοί μεγάλωσαν σε οικογένειες όπου ήταν ανεπίτρεπτη η εκδήλωση οποιουδήποτε θυμού. Άλλοι πάλι προέρχονται από οικογένειες όπου ακόμα και το παραμικρό πρόβλημα κλιμακωνόταν ακαριαία σε εκρήξεις οργής. Είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε καλά πρότυπα για να εκφράσουμε σωστά αυτό το φυσιολογικό συναίσθημα. Αντί να κατανοήσουμε τι πρέπει να κάνουμε με το θυμό, τον αμφισβητούμε, αναρωτιόμαστε εάν είναι βάσιμος, τον μεταθέτουμε και κάνουμε σχεδόν ό,τι άλλο μπορούμε, εκτός από το να τον αισθανθούμε. Ο θυμός όμως είναι μία φυσιολογική αντίδραση και χρήσιμη όταν εκφράζεται στον σωστό τρόπο και χρόνο και στις σωστές αναλογίες. Για παράδειγμα, μία μελέτη έχει δείξει ότι οι θυμωμένοι ασθενείς ζουν περισσότερο. Τώρα κατά πόσον αυτό οφείλεται στο ότι εξωτερικεύουν τα συναισθήματά τους ή στο ότι απαιτούν με τον τρόπο αυτόν καλύτερη περίθαλψη, είναι κάτι που δεν γνωρίζουμε. Ξέρουμε όμως ότι ο θυμός μας παρακινεί σε δράση και μας βοηθά να ελέγξουμε καλύτερα τον κόσμο που μας περιβάλλει. Μας βοηθά επίσης να θέτουμε τα κατάλληλα όρια στη ζωή μας. Στο βαθμό που δεν είναι ακατάλληλος, βίαιος ή καταχρηστικός, ο θυμός μπορεί να είναι μια βοηθητική και υγιής αντίδραση.

Ο θυμός, ως ένα από τα σημαντικά προειδοποιητικά συστήματα του σώματος, δε θα πρέπει να καταστέλλεται. Μας προειδοποιεί ότι είμαστε πληγωμένοι ή ότι οι ανάγκες μας δεν εισακούονται. Ο θυμός μπορεί να είναι φυσιολογική και υγιής αντίδραση σε πολλές καταστάσεις. Από την άλλη όμως, μπορεί, όπως η ενοχή, να είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι ότι κάτι δεν είναι σύντονο με το σύστημα των πεποιθήσεών μας. Ο περιστασιακός θυμός, που καταγράφεται κατ’ αναλογία σε επώδυνα και επιβλαβή συμβάντα, είναι υγιής – είναι αυτό που μερικές φορές κάνουμε ή δεν κάνουμε με το συναίσθημα που μας δημιουργεί προβλήματα. Πολλές φορές φοβόμαστε τόσο πολύ το θυμό μας και τον αρνιόμαστε τόσο βαθιά, που παύουμε να τον αναγνωρίζουμε.

Ο θυμός μας δεν είναι κατ’ ανάγκη το τρομερό εκείνο τέρας που καταβροχθίζει τις ζωές μας. Είναι απλά ένα συναίσθημα. Δεν είναι παραγωγικό να τον υπεραναλύσουμε ή να αναρωτιόμαστε εάν είναι βάσιμος, κατάλληλος ή εγγυημένος. Όταν το κάνουμε αυτό, είναι σα να αναρωτιόμαστε ακόμα κι αν πρέπει να έχουμε συναισθήματα. Ο θυμός είναι απλά αυτό – ένα συναίσθημα. Είναι ένα συναίσθημα που πρέπει να το βιώσουμε και όχι να το κρίνουμε. Όπως όλα μας τα συναισθήματα, ο θυμός είναι μια μορφή επικοινωνίας, μας φέρνει ένα μήνυμα. Δυστυχώς, πολλοί από εμάς έχουν πάψει να ακούν το μήνυμα αυτό. Πολλές φορές δεν ξέρουμε καν πως να το νιώσουμε. Όταν ρωτάμε τους θυμωμένους ανθρώπους “Τι νιώθεις;”, αρχίζουν την απάντησή τους λέγοντας, “Νομίζω…”. Δίνουν, δηλαδή, μία διανοητική απάντηση σε ένα συναισθηματικό ερώτημα, μια απάντηση που βγαίνει από το μυαλό τους και όχι από τα σπλάχνα τους.

Θα πρέπει να έλθουμε σε επαφή με τα συναισθήματα που βιώνουμε στην κοιλιακή μας χώρα. Αυτό μερικές φορές δυσκολεύει κάποιους τόσο πολύ, που για να βοηθηθούν πρέπει να κλείσουν τα μάτια και να βάλουν το ένα τους χέρι πάνω στο στομάχι τους. Η απλή αυτή κίνηση τους βοηθά να έλθουν σε επαφή με αυτό που νιώθουν, πιθανόν επειδή η αίσθηση αυτή χρησιμοποιεί το σώμα και όχι αποκλειστικά τον εγκέφαλο. Η επαφή με τα συναισθήματά μας είναι μία πολύ ξένη έννοια στην κοινωνία που ζούμε: ξεχνάμε ότι αισθανόμαστε με το σώμα μας. Έχουμε την τάση να διαχωρίζουμε τη σκέψη από τα συναισθήματά μας. Έχουμε τόσο πολύ συνηθίσει στην κυριαρχία του νου, που ξεχνάμε τα συναισθήματα και τα σώματά μας. Παρατηρήστε πόσες φορές ξεκινάτε μια πρόταση λέγοντας “Νομίζω” αντί “Νιώθω”.

Ο θυμός μάς λέει ότι κάτι που μας τραυμάτισε εκκρεμεί. Το τραύμα είναι ο παρών πόνος, ενώ ο θυμός είναι πολλές φορές ο πόνος που έχει χρονίσει. Όσο περισσότερα τραύματα συσσωρεύουμε χωρίς να τα επεξεργαζόμαστε, τόσο περισσότερο θεριεύει ο θυμός. Όταν συσσωρεύσουμε πολλά τραύματα, δυσκολευόμαστε ακόμα και να αναγνωρίσουμε το θυμό. Συνηθίζουμε τόσο πολύ να ζούμε με αυτή την αίσθηση, ώστε αρχίζουμε να τη θεωρούμε κομμάτι του αληθινού εαυτού μας. Αρχίζουμε να βλέπουμε τους εαυτούς μας ως κακούς ανθρώπους. Ο θυμός γίνεται κομμάτι της ταυτότητάς μας. Πρέπει να ξεκινήσουμε το έργο του διαχωρισμού των παλιών μας συναισθημάτων από την ταυτότητά μας. Θα πρέπει να απελευθερώσουμε αυτόν το θυμό για να θυμηθούμε τον καλό εαυτό μας, για να θυμηθούμε ποιοί είμαστε.

Εκτός από το θυμό μας προς τους άλλους, θυμώνουμε και με τον ίδιο μας τον εαυτό, γινόμαστε έξαλλοι με τα πράγματα που κάναμε ή δεν κάναμε. Θυμώνουμε επειδή νιώθουμε πως έχουμε προδώσει τους εαυτούς μας, προσπαθώντας συχνά να ικανοποιήσουμε τους άλλους εις βάρος των δικών μας συναισθημάτων. Θυμώνουμε όταν δεν καταφέρνουμε να τιμήσουμε τις δικές μας ανάγκες και “θέλω”. Ξέρουμε ότι είμαστε θυμωμένοι “μαζί τους”, επειδή δε μας δίνουν αυτό που αξίζουμε, δεν αντιλαμβανόμαστε όμως πάντα ότι τελικά θυμώνουμε με τους εαυτούς μας, επειδή δεν προσφέρουμε πρώτα σ’ εμάς. Μερικές φορές είμαστε πολύ πεισματάρηδες για να παραδεχθούμε ότι έχουμε ανάγκες, επειδή στην κοινωνία που ζούμε η ανάγκη ισούται με αδυναμία.

Όταν στρέφουμε το θυμό μας προς τα μέσα, αυτός συνήθως εκδηλώνεται με συναισθήματα κατάθλιψης ή ενοχής. Ο θυμός που κρατάμε μέσα μας αλλάζει την εντύπωση που έχουμε για το παρελθόν και παραμορφώνει την εικόνα της σημερινής πραγματικότητας. Όλος αυτός ο παλιός θυμός γίνεται μια εκκρεμής υπόθεση, που δεν αφορά μόνο τους άλλους, αλλά και τους εαυτούς μας. Έχουμε την τάση να πηδάμε από το ένα άκρο στο άλλο, να κρατάμε μέσα μας το θυμό μας και μετά να τον αφήνουμε να εκρήγνυται, κατακρίνοντας τους άλλους και τον εαυτό μας. Δεν αφήνουμε το θυμό να εκδηλώνεται φυσιολογικά, γι’ αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το ότι τον θεωρούμε κάτι κακό. Δεν είναι απορίας άξιο που θεωρούμε τους ανθρώπους που ουρλιάζουν δύστροπους και στριμμένους, όμως το ότι εμείς δεν ουρλιάζουμε δε σημαίνει ότι έχουμε ισορροπήσει ή απελευθερωθεί από το θυμό μας…

…Ο αδούλευτος φόβος γίνεται θυμός. Όταν δεν έχουμε επαφή με το φόβο μας – ή δε γνωρίζουμε καν ότι φοβόμαστε – ο φόβος γίνεται θυμός. Εάν δεν αντιμετωπίσουμε το θυμό μας, αυτός θα γίνει οργή.

Είμαστε πιο συνηθισμένοι να αντιμετωπίζουμε το θυμό παρά το φόβο μας. Μας είναι πιο εύκολο να λέμε στο σύντροφό μας “Σου έχω θυμώσει”, παρά να λέμε “Φοβάμαι πως θα φύγεις”. Μας είναι πιο εύκολο να θυμώνουμε γι’ αυτά που δεν πάνε καλά, αντί να παραδεχόμαστε ότι “Φοβάμαι πως δεν είμαι αρκετά καλός”.

Πριν μερικούς μήνες, ένας νεαρός, ο Andrew, είχε ραντεβού με το κορίτσι του, τη Melanie, σε μία καφετέρια. Επειδή όμως υπάρχουν πολλές τέτοιες καφετέριες σκορπισμένες σε διάφορα σημεία της πόλης, ο κάθε ένας βρέθηκε σε διαφορετική καφετέρια. Ο Andrew περίμενε τη Melanie περίπου τριάντα με σαράντα λεπτά, άφησε ένα μήνυμα στον τηλεφωνητή της και μετά επέστρεψε στο διαμέρισμά του. “Υπολόγισα πως κάποιο μπέρδεμα θα είχε γίνει, και πως θα ανανεώναμε το ραντεβού μας”, μου εξήγησε. “Η εντύπωση όμως της Melanie ήταν διαφορετική. Ήταν πολύ θυμωμένη μαζί μου. Υπονοούσε πως την άφησα εσκεμμένα να περιμένει, πως την απογοήτευσα, πως δεν μπορούσε να μου έχει εμπιστοσύνη. Της επισήμανα ότι απλά αυτό που συνέβη ήταν πως και οι δυό είχαμε κατά νου διαφορετική καφετέρια”. Αυτό που για τον Andrew ήταν ένα απλό μπέρδεμα ήταν για τη Melanie μια τρομερή απογοήτευση, που υποδήλωνε πως ο σύντροφός της ήταν αναξιόπιστος και πως θα την απογοήτευε πάλι στο μέλλον. Επιβάρυνε την κατάσταση με περισσότερο θυμό απ’ ότι ήταν αναγκαίο, έναν θυμό που πιθανόν ήταν απομεινάρι ενός παλιού τραύματος. Δεν μπορούσε να δει την πραγματικότητα έτσι όπως ήταν.

Ανυποψίαστη για το φόβο που υπήρχε κάτω από το θυμό της, η Melanie έκανε τον Andrew “κακό”. Δυστυχώς, έκανε μόνο το πρώτο βήμα – έγινε έξαλλη. Όλοι είμαστε πολύ καλοί στο βήμα αυτό: “Είμαι θυμωμένη επειδή δεν ήσουν εκεί”, “θύμωσα επειδή άργησες”, “θύμωσα επειδή δεν έκανες καλή δουλειά”, “θύμωσα γι’ αυτά που είπες”. Χρειάζεται όμως να μάθουμε πώς να κάνουμε και το δεύτερο βήμα, να κοιτάξουμε μέσα μας και να διερευνήσουμε το φόβο που υποβόσκει. Ας δούμε μερικά ενδεικτικά σημεία για το τι μπορεί πραγματικά να συμβαίνει:

• Ο θυμός: “Είμαι θυμωμένη γιατί δεν ήσουν εκεί”. • Ο υποκείμενος φόβος: Όταν δεν είσαι εκεί, φοβάμαι ότι με εγκαταλείπεις.

• Ο θυμός: “Είμαι θυμωμένη επειδή άργησες”. • Ο υποκείμενος φόβος: Δεν είμαι τόσο σημαντική για σένα όσο η δουλειά σου.

• Ο θυμός: “Είμαι θυμωμένη επειδή δεν έκανες καλά τη δουλειά σου”. • Ο υποκείμενος φόβος: Φοβάμαι ότι θα βγάλουμε λιγότερα λεφτά και  δε θα μπορούμε να πληρώσουμε τους λογαριασμούς μας.

• Ο θυμός: “Είμαι θυμωμένη γι’ αυτά που είπες”. • Ο υποκείμενος φόβος: Φοβάμαι ότι δε μ’ αγαπάς πια.

Είναι πιο εύκολο να συνεχίσουμε να ξύνουμε το θυμό μας παρά να αντιμετωπίζουμε το φόβο, όμως αυτό δε μας βοηθά να λύσουμε το υποκείμενο πρόβλημα. Ουσιαστικά, το μόνο που καταφέρνουμε είναι να οξύνουμε το “επιφανειακό” πρόβλημα, γιατί οι άνθρωποι δεν αντιδρούν καλά στο θυμό. Όταν φωνάζουμε στους άλλους, σπάνια τους πείθουμε ότι έχουν λάθος. Έχετε ποτέ ακούσει κάποιον να λέει, “Μου φώναζαν επί δέκα λεπτά, όμως δε με έπεισαν ότι είχα άδικο, αλλά στα επόμενα είκοσι λεπτά, που εξακολούθησαν να φωνάζουν, κατάλαβα”. Προφανώς όχι, γιατί δεν έχει συμβεί ποτέ κάποιος που φωνάζει να καταφέρει να πείσει για οτιδήποτε, οποιονδήποτε.

Ακόμα κι αν οι φόβοι μας είναι βάσιμοι, ο υπερβολικός μας θυμός μπορεί να τους καταστήσει αβάσιμους. Για παράδειγμα, το να υπενθυμίζουμε συνεχώς σε κάποιον υπάλληλο ότι αργεί να έλθει στη δουλειά δε βοηθά την κατάσταση. Εάν όμως πείτε, “Έχουμε πολλή δουλειά να κάνουμε και φοβάμαι ότι δεν θα την προλάβεις”, τότε μπορεί να σχετιστεί με το φόβο σας, χωρίς να νιώσει αδικημένος από το θυμό σας.

Απαιτείται πολλή ενέργεια για να κρατήσουμε το θυμό μας, ωστόσο, όλοι κουβαλάμε ένα φορτίο πόνου που σκοτεινιάζει τις ψυχές μας.

(...)

Η κοινωνία μας αισθάνεται ότι ο θυμός είναι κάτι κακό και λάθος και για το λόγο αυτό δεν έχουμε αναπτύξει υγιείς τρόπους εξωτερίκευσής του. Δεν είμαστε εξοικειωμένοι με τους τρόπους που μπορούμε να μιλάμε γι’ αυτόν ή να τον εκδηλώνουμε. Τον καταχωνιάζουμε, τον αρνούμαστε ή τον συγκρατούμε. Οι περισσότεροι τον κρατάμε μέσα μας μέχρι τελικά να εκραγούμε, επειδή δε μάθαμε ποτέ να λέμε, “Είμαι θυμωμένος γι’ αυτά τα μικρά πράγματα”. Οι πιο πολλοί δεν γνωρίζουν πώς να μένουν στον παρόντα χρόνο και να λένε, “Αυτό με θυμώνει” και όταν συμβεί κάτι την επόμενη να λένε, ” Με θυμώνει το άλλο”. Αντίθετα, όλοι ξέρουν να είναι καλοί άνθρωποι που δε θυμώνουν ποτέ, μέχρι κάποια στιγμή να εκραγούν και να αραδιάσουν τα είκοσι πράγματα που έκανε ο άλλος τους πέντε τελευταίους μήνες και τους θύμωσαν.

Η πορεία προς το θάνατο παράγει τεράστια ποσά θυμού σε όλους τους εμπλεκόμενους. Που ξεσπάει το θυμό του το προσωπικό του νοσοκομείου; Οι ασθενείς και οι οικογένειές τους που ξεσπάνε το δικό τους θυμό; Θα ήταν θαυμάσιο αν κάθε νοσοκομείο είχε ένα δωμάτιο όπου θα μπορούσε να πηγαίνει κανείς και να ουρλιάζει – όχι σε κάποιον άλλον, αλλά στον αέρα και δυνατά. Δε θα ήταν υπέροχο να διαθέταμε έναν ασφαλή χώρο όπου θα μπορούσαμε να βγάζουμε το θυμό μας; Γιατί, αν δεν αφήσετε το θυμό σας να βγει, σε κάποιον θα αρχίσετε να ουρλιάζετε. Και το να ουρλιάζετε στους άλλους έχει τις δικές του συνέπειες. Κανείς δεν απολαμβάνει την παρέα ενός θυμωμένου ανθρώπου. Ένας θυμωμένος άνθρωπος είναι συνήθως ένας μοναχικός άνθρωπος.

Πολλοί κρατάνε το θυμό τους μέσα τους, επειδή τον κρίνουν και τον αξιολογούν. Πιστεύουν ότι αν είναι καλοί άνθρωποι, εάν ήταν τρυφεροί και πνευματικοί άνθρωποι, ούτε θα ήταν ούτε θα έπρεπε να είναι θυμωμένοι. Ο θυμός αυτός όμως μπορεί να είναι μια πολύ φυσιολογική αντίδραση. Είναι σημαντικό να βοηθάμε τους ανθρώπους να επεξεργάζονται τα όποια συναισθήματα θυμού που μπορεί να έχουν απέναντι στον εαυτό τους, στους άλλους…

… Υπάρχουμε στον κόσμο αυτόν για να θεραπευτούμε και να πορευτούμε μέσα από τις αισθήσεις και τα συναισθήματά μας. Τα μωρά και τα μικρά παιδιά έχουν αίσθηση των συναισθημάτων τους και πορεύονται μέσα από αυτά. Κλαίνε και τους περνάει, θυμώνουν και τους περνάει. Με την ειλικρίνειά τους, οι άνθρωποι που πεθαίνουν αρχίζουν να μοιάζουν όλο και περισσότερο στα μικρά παιδιά που κάποτε υπήρξαν. Οι άνθρωποι που πεθαίνουν θυμούνται ξανά να λένε “Φοβάμαι” και “Μου τη δίνει”. Όπως αυτοί, μπορούμε κι εμείς να μάθουμε να είμαστε πιο ειλικρινείς και να εκφράζουμε το θυμό μας, να μάθουμε να ζούμε ζωές όπου ο θυμός είναι ένα συναίσθημα που περνάει και όχι υπαρξιακό καθεστώς.

 ~ Απόσπασμα από το βιβλίο της Elisabeth Kübler-Ross & David Kessler: “Μαθήματα ζωής”, εκδόσεις Europubli.

Δήμητρα Ξενάκη, Ψυχοθεραπεύτρια – Συστημική/Οικογενειακή Θεραπεύτρια
Πηγή:psycheandlife2.wordpress.com/

Σάββατο 12 Σεπτεμβρίου 2015

Κάτι έχεις στο αυτοκίνητό σου

Μερικοί δεν έχουν απολύτως τίποτα! Αυτοί μάλλον μόλις το πήγαν για εσωτερικό πλύσιμο ή (ακόμα πιο πιθανόν) είναι τόσο τακτικοί και ιδεοψυχαναγκαστικοί που αν βρεθεί το παραμικρό διαφημιστικό φυλλάδιο, απόδειξη διοδίων, ποτήρι από take-away καφέ, ψίχουλο από τυρόπιτα σφολιάτα και λοιπά ρυπαρά κατ' εκείνους αντικείμενα, το εξαφανίζουν απευθείας για να παραμένει άδεια και ανέκφραστη η καμπίνα του αμαξιού τους. Ανέκφραστη, ναι!
Ένα χαριτωμένο παράδειγμα με λούτρινα στο αμάξι. #Not!
Μα ακριβώς αυτό, διότι το να έχεις κάποια πράγματα στο αμάξι θεωρείται εξωτερίκευση της εσωτερικής σου κατάστασης, έκφραση της ιδεολογίας και της προσωπικότητάς σου, αποτύπωση της καθημερινότητάς σου, σ' ένα χώρο που στο κάτω κάτω -είτε ευρύχωρος είτε όχι- είναι τα ολίγα κυβικά μέτρα που περνάς τις ώρες σου μέσα στην εβδομάδα. Αυτός ο χώρος έχει το δικαίωμα και οφείλει να βρίσκεται σε συνάρτηση με το τι είσαι -προσωπική μου άποψη πάντα. Σαν ένα δεύτερο σπίτι σου. Πρόκειται φυσικά για το φαίνεσθαι, αλλά σίγουρα σε ένα βαθμό, μικρό ή μεγάλο, αντικατοπτρίζει το είναι.
Έχω λοιπόν την τάση όταν περνάω δίπλα από ένα αμάξι να κοιτάζω μέσα ασυναίσθητα -όχι, δεν φτάνω σε αντίστοιχη κατάσταση με αυτήν του συνταξιούχου δικαστή στην κόκκινη ταινία του Kieslowski, μην τρελαθούμε κι όλας! Αλλά πώς όταν περνάς ρε παιδί μου από ένα ισόγειο διαμέρισμα με ανοιχτό παράθυρο, που το βλέμμα σου μπορεί να γυρίσει προς τα'κείθε αν είναι τραβηγμένη η κουρτίνα; και θα κοιτάξεις για ένα-δύο δευτερόλεπτα τα πρόσωπα, το φωτιστικό στο ταβάνι, τη γλάστρα στο περβάζι..; Ε, κάπως έτσι. Μόνο που εδώ βλέπεις απλώς άψυχα αντικείμενα, που όλα έχουν πάντα κάτι να πουν.
Η υψηλή θερμοκρασία που αναπτύσσεται στο αμάξι
κατά τους καλοκαιρινούς μήνες αντενδείκνυται
για την αποθήκευση make-up.
Στο μπροστινό μέρος αρχικά, στο μεσαίο καθρέφτη κρέμονται από ένα έως και όσα-έχουν-ευχαρίστηση/ανάγκη-οι-οδηγοί σταυρουδάκια, φυλαχτά, εικονίτσες, κομποσκοίνια, ματάκια για το μάτι παύλα μάτιαγμα παύλα ξεμάτιαγμα. Χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα. Σωστό εικονοστάσιο όπου μπορούν μάλιστα ν'απευθύνονται οι οδηγοί κατά περιστάσεις με εκφράσεις τύπου «βόηθα Παναγιά μου» όταν είναι πήχτρα στην κίνηση οι δρόμοι, ή και οι πεζοί «ωχ Παναγία μου!» αλά Χάρυ Κλυνν στο Made in Greece (1987),
ή «γ@#% την Παναγία μου/σου» σε κάθε παρανομία τ' αλλουνού που περνάει ξυστά από μπροστά σου ενώ είχε stop, κ.ο.κ.. Κι επειδή το 'χεις μπροστά σου εκείνο στο οποίο απευθύνεσαι, είσαι λίγο-πολύ εντάξει με αυτό.
«Πατητός και τσίτα τα γκάζια.....»
Στα πίσω καθίσματα και πάνω από το πορτ-μπαγκάζ -εκεί όπου συνήθως κοιτάζω και τις περισσότερες φορές- κείτονται λούτρινα αρκουδάκια, κουδουνίστρες, βρεφικά καθισματάκια & παιχνίδια σε αμάξια με αυτοκόλλητο baby on board. Αυτό με τα λούτρινα βέβαια το βρίσκεις και σε αμάξια από κοκόνες, οπότε δεν είναι κανόνας για τα παιδικά καθίσματα. Τα μπλουζάκια δε που κολλούσαν στο πίσω τζάμι με βεντουζάκια πλέον δεν τα βλέπω συχνά. Είτε γιατί ξεφούσκωσε εκείνη η μόδα να'χεις συνθήματα όπως Νέα και ωραία, Νύχτα το πήρα, Συμβουλές δε δέχομαι από κανέναν, μαλακίες κάνω και μόνος μου και άλλα έξυπνα, είτε γιατί τα βεντουζάκια πολυμερίστηκαν. Γιατί είναι Made in China.
Βιβλία, περιοδικά, στοίβες χαρτιών, φάκελοι, CD, αυτό το όλο-και-κάπου-θα-σου-χρειαστεί πακέτο με χαρτομάντηλα, μαξιλαράκια για τους συνεπιβάτες, ένα ρούχο της δουλειάς. Αυτά είναι πολύ συνήθη.
Αυτό που πραγματικά λατρεύω όμως, είναι η εποχιακή διακόσμηση του αμαξιού: επίτηδες ή από συνήθεια, στο χώρο πάνω από το πορτ-μπαγκάζ αφήνονται αντικείμενα αναπόσπαστα για την έξοδό σου ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Ψάθινα καπέλα τους καλοκαιρινούς μήνες, ακόμα και λουλουδένια στεφάνια την άνοιξη. Το χειμώνα μάλιστα, μπορεί να δεις μία παλαιού τύπου ομπρέλα, ή κι εκείνες τις πτυσσόμενες που γυρνάνε ανάποδα στο άψε σβήσε (ή μάλλον φύσηξε). Κάποιο μάλλινο κασκόλ και σκούφο, μια ζακέτα.
Αυτή είναι η καθημερινότητα του κάθε οδηγού. Αυτή ζει και αυτή προβάλλει. Δείξε μου πώς-έχεις-το-εσωτερικό-του-αμαξιού-σου να σου πω ποιος είσαι.
Κι αν αναρωτιέστε τι έχω εγώ στο δικό μου αυτοκίνητο, το μόνο σίγουρο είναι αυτό: Τρίχες. Πολλές τρίχες. Τούφες διάσπαρτες σ' όλο το σαλόνι και τα χαλιά. Μαδάει ο Βίτο.
Συνοδηγός. «Τρίχες baby, τρίχες.»
Όσον αφορά την εποχιακή διακόσμηση, πώς θα μπορούσα να μην την υιοθετούσα κι εγώ με σειρά μου, μιας και άλλωστε μ' αρέσει να το βλέπω και στα υπόλοιπα αμάξια. Ψάθινο καπελάκι με υφασμάτινα λουλούδια λοιπόν, για το καλοκαίρι. Κλασσική ομπρέλα με κυρτό χερούλι και μάλλινο μπερέ το χειμώνα.
Αυτό είναι το αμάξι! Προσωποποιημένο.
Με μέτρο πάντα, μην το κάνουμε λατέρνα..!!

Παρασκευή 11 Σεπτεμβρίου 2015

Το Μονοπάτι των Αρωμάτων

Το εξώφυλλο του βιβλίου όπως κυκλοφόρησε το
2014 από τις εκδόσεις Garzanti Libri
Το πρώτο μυθιστόρημα της Ιταλίδας Cristina Caboni αποτελεί ένα φόρο τιμής στον αγαπημένο της κόσμο, αυτόν των αρωμάτων. Πλέκεται αρμονικά η μοναδική τέχνη του αρώματος με τις απρόσμενες εξελίξεις στη ζωή της πρωταγωνίστριας, της Έλενας Ροσίνι, απόγονο οικογένειας αρωματοποιών από τη Φλωρεντία με μεγάλη ιστορία που κινείται γύρω από το μύθο ενός μυστήριου αρώματος, του «Τέλειου Αρώματος» όπως αποκαλείται. Ένα σχεδόν ενός αιώνος ημερολόγιο της προγιαγιάς της, οι μοιραίες εξομολογήσεις και οι περιβόητες συνταγές της για αιθέρια αρώματα, ανεκπλήρωτοι έρωτες.. Γιασεμί, βιολέτα, τριαντάφυλλο, βανίλια, λεμονανθός, κέδρος, ροδόξυλο, κεχριμπάρι, δέρμα. Όλα ένα κι ένα, κομμάτια της πυραμίδας που συνθέτουν το άρωμα. Οι νότες της βάσης, οι μεσαίες και οι νότες κορυφής. Η αγάπη. Η στέρηση της μητρικής αγάπης, η άγνοια για τον πραγματικό πατέρα, η απέχθεια του πατριού προς το παιδί και η αναζήτηση της στοργής και της αληθινής αγάπης στο πρόσωπο του άντρα που έμελλε αναπάντεχα να μπει στη ζωή της και να τη στηρίξει στις δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει. Ένας τρόπος επικοινωνίας, μια υπέροχη αίσθηση, ένα μεθυστικό ταξίδι. Αυτό είναι το Μονοπάτι των Αρωμάτων.

Ακολουθούν μερικά από τα ωραιότερα αποσπάσματα του μυθιστορήματος, ή τουλάχιστον εκείνα που με έκαναν να αναθεωρήσω την εντύπωση που είχα μέχρι πρότινος για το άρωμα σαν τέχνη, σαν αίσθηση, σαν εμπειρία.

«Το άρωμα είναι η γλώσσα, μ'αυτό μιλάμε εμείς, παιδί μου. Να θυμάσαι, Έλενα, το άρωμα είναι αλήθεια. Η μόνη που μετράει πραγματικά. Στο άρωμα δεν υπάρχει ψέμα, το άρωμα είναι αυτό που είμαστε, ο πραγματικός μας εαυτός»

«Γιατί το άρωμα είναι αδελφός της αναπνοής»
(Yves Saint Laurent)

«Η μυρωδιά, το άρωμα, μπαίνει μέσα σου, γιατί εσύ το καλείς με την αναπνοή σου, κι έπειτα ακολουθεί τον δρόμο του. Δεν μπορείς να αποφασίσεις αν θα σου αρέσει. Ταξιδεύει σε άλλη διάσταση. Δεν ανήκει στη λογική. Θα σε κάνει όμως δική του, απαιτώντας την απόλυτη αλήθεια. Τότε θα το αγαπήσεις ή θα το σιχαθείς. Δε θα υπάρξει όμως τίποτα στην ύπαρξή σου πιο αυθεντικό από αυτήν την πρώτη συγκίνηση. Γιατί είναι η απάντηση της ψυχής σου.»


«Ένα μέρος είναι σαν ένα άρωμα, πρέπει να το δοκιμάσεις πάνω σου για να καταλάβεις αν είναι το σωστό για σένα»

«..Το άρωμα είναι η πορεία, ο δρόμος προς την πιο βαθιά γνώση, τη γνώση της ψυχής... Οι λέξεις, οι εικόνες, οι ήχοι, ακόμα και οι γεύσεις μπορούν να σε ξεγελάσουν, το άρωμα όμως όχι, το άρωμα παραμερίζει τα πάντα στο διάβα του»

«Τις μυρωδιές, καλές και κακές, τις επεξεργάζεται ο εγκέφαλος σε επίπεδο ενστίκτου, προτού το αντιληφθούμε. Και προκαλούν μιαν αντίδραση που έχει τις ρίζες της στο πιο αρχέγονο μέρος της ψυχής μας»

«Ένα άρωμα είναι σαν μία αφήγηση, μια μορφή επικοινωνίας, μόνο πιο λεπτή και πιο άμεση»

Το Μονοπάτι των αρωμάτων κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα www.ilsentierodeiprofumi.com

Πέμπτη 10 Σεπτεμβρίου 2015

Sociopaths: Ζουν ανάμεσά μας

"Professor Kets de Vries says the world can neatly be divided into three distinct behavioural groups: sociopaths, psychopaths and what he calls ‘normopaths’, or excessively normal people."


Με αφορμή την παραπάνω τοποθέτηση του φίλτατου καθηγητού Manfred, η ανάγκη για περαιτέρω διερεύνηση της έννοιας του "σοσιοπαθούς" είναι φυσική και επόμενη. Και "τι πιο φρέσκο (και υγιεινό;!)" από το -20χρονο πλέον- Psych Central, δεδομένου ότι η θεματολογία του συνεχώς ανανεώνεται και καλύπτει μεγάλο φάσμα -αν όχι όλο- της ψυχοθεραπείας, ψυχολογίας και ψυχιατρικής. Ψυχική υγεία, λοιπόν. Ενασχόληση και προσπάθεια να αντεπεξέλθεις με το εσωτερικό πρώτα απ' όλα είναι σου και κατ' επέκτασιν με το εξωτερικό είναι και φαίνεσθαι των υπολοίπων που σε περι-βάλλουν/τριγυρίζουν/διαβαίνουν/γελούν/εργάζονται/ζώνουν/θωριοποιούν/κυκλώνουν/λυπούν/κ.ο.κ.
Μερικά highlights από σχετικό άρθρο (βλ. σύνδεσμο στο τέλος) της βραβευμένης αυτής ιστοσελίδας παρατίθενται αυτούσια στη συνέχεια:

"They look like us, they act like us, and they walk among us undetected"

  • The sociopath has no guilt.
  • Sociopaths are excellent actors.
  • In truth, even mental health professionals have a very difficult time identifying a sociopath.
  • Don’t make excuses for the sociopath.
Όμως επειδή -παραφράζοντας όσα γράφει στο άρθρο της η Jonice Webb με τον τίτλο ταινίας των 80's- «Ζουν ανάμεσά μας» (They Live, 1988), δεν αποκλείουμε την περίπτωση να φέρεται ένας γονέας ως σοσιοπαθής. Και επειδή, όπως έχω πει επανειλημμένα, «οι συμπεριφορές αλλάζουν, οι χαρακτήρες μένουν ίδιοι», δεν μπορούμε και, προπαντός, δεν πρέπει να τους δικαιολογούμε διαρκώς. Αφ' ενός εξ αιτίας της (συνήθως λανθασμένης) εντύπωσης που δημιουργείται στα παιδιά, ότι δεν είναι άξια της αγάπης των γονέων τους (γεγονός που μεταφέρεται με μαθηματική ακρίβεια και στις μελλοντικές διαπροσωπικές τους σχέσεις). Αφ' ετέρου, λόγω της άρνησής μας να πιστέψουμε και να αποδεχτούμε αυτήν την ψυχοφθόρα για'μας ιδιότητά τους. Επομένως, το κακό παραμένει και διαιωνίζεται, διότι όπως είπε ο Einstein: «Το κακό δεν υπάρχει επειδή κάποιοι το κάνουν αλλά επειδή κάποιοι το ανέχονται». Παραθέτω, λοιπόν, μερικά ακόμα puntini relativi:
  • Children raised by sociopaths grow up feeling, on some level, unlovable.
  • Generally, the less we understand who our parents truly are, the more power they have over us.
  • Always remind yourself that your parent’s inability to love you has everything to do with their limitations, and nothing to do with you.


Joker: ο αντιπροσωπευτικότερος σοσιοπαθής ήρωας.
Κάτι ακόμα που αξίζει να τονισθεί είναι η αποφυγή ταύτισης της έννοιας του σοσιοπαθούς με αυτήν του ψυχοπαθούς. Διότι σαφώς και έχουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά διαταραγμένης & αντικοινωνικής συμπεριφοράς, αλλά πρόκειται για δύο καταστάσεις που διακρίνονται μεταξύ τους από ορισμένες σημαντικές λεπτομέρειες. Πιο απτή μπορεί να γίνει η διαφορά αν αναλογιστεί κανείς ότι στους ψυχοπαθείς εντάσσονται επί παραδείγματι πρόσωπα ταινιών όπως ο Dexter, ή ο Anton Chigurh στο "Καμιά Πατρίδα για τους Μελλοθάνατους", ενώ ο Joker από τον «Σκοτεινό Ιππότη» και ο Alex Delarge στο «Κουρδιστό Πορτοκάλι» ανήκουν στους σοσιοπαθείς.


"Sociopathy is the result of environmental factors, such as a child or teen’s upbringing in a very negative household that resulted in physical abuse, emotional abuse, or childhood trauma"

Αναλυτικότερα η σύγκριση των δύο κατηγοριών δίνεται στο άρθρο του John Grohol (βλ. σύνδεσμο στο τέλος).

(διάβασε ολόκληρα τα άρθρα: http://blogs.psychcentral.com/childhood-neglect/2015/09/the-six-hallmarks-of-a-sociopath/
http://psychcentral.com/blog/archives/2015/02/12/differences-between-a-psychopath-vs-sociopath/)

Τρίτη 8 Σεπτεμβρίου 2015

Κάπνισμα και κατάθλιψη

Δύο καταστάσεις αλληλοεξαρτώμενες που συχνά συνεμφανίζονται καθώς χαρακτηρίζονται και οι δύο από την ίδια διάθεση και κοινούς αιτιολογικούς παράγοντες. Οι μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις έχουν γίνει αντικείμενο επιστημονικής έρευνας στον τομέα της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής, της ενδοκρινολογίας, της βιοχημείας και άλλων ειδικοτήτων. Εκτιμάται ότι η κατάθλιψη συνδέεται με τις νευροχημικές αλλαγές που επιφέρει το κάπνισμα αλλά και, αντιστρόφως, ότι οι πάσχοντες μεμονωμένα επιδιώκουν να θεραπεύσουν τα αρνητικά συναισθήματα που συνοδεύουν την ασθένεια μέσω της νικοτίνης, ως αυτοθεραπεία (Dierker et al, 2002). Κατά τ' άλλα, η συσχέτιση των δύο αυτών καταστάσεων δύναται να στηρίζεται στη γενετική προδιάθεση του καθενός εκ των πασχόντων για εκδήλωση κατάθλιψης και επιρρέπεια στο κάπνισμα, καθώς και στο εξωγενές περιβάλλον που μπορεί να θέσει το υπόβαθρο για την εκδήλωση της νόσου και την έναρξη του καπνίσματος (Dierker et al, 2002). Σαφώς, επομένως, εξετάζεται αφ' ενός το ενδεχόμενο μιας αιτιώδους συνάφειας, όπου οι επιρροές είναι και προς τις δύο κατευθύνσεις, αλλά και αφ' ετέρου η πιθανότητα η συνεμφάνιση των δύο αυτών καταστάσεων να πραγματοποιείται εξ αιτίας κοινών παραγόντων που προδιαθέτουν τις δύο αυτές διαταραχές (Breslau et al, 1993).

http://weheartit.com/entry/52215988/via/findthepixiedust
Breslau N, Kilbey M, Andreski P, 1993. Nicotine Dependence and Major Depression: New Evidence From a Prospective Investigation. Arch Gen Psychiatry; 50(1):31-35.
Dierker LC, Avenevoli S, Stolar M, Merikangas KR, 2002. Smoking and Depression: An Examination of Mechanisms of Comorbidity. Am J Psychiatry; 159(6):947-953.